CUDOWNY OBRAZ MATKI BOŻEJ DĘBSKIEJ
OBRAZ „MADONNA ZE SZCZYGŁEM”
Obraz znajduje się w ołtarzu głównym. Namalowany został około 1450 r. temperą na drewnianej, lipowej desce, o wymiarach 67,0 x 52,5 cm, i do chwili obecnej oprawiony jest w szeroką, złoconą, gotycką ramę o wymiarach: 90,5 x 75,5 centymetrów. Należy do grona najcenniejszych zabytków sztuki sakralnej na ziemi kaliskiej.
Przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem na prawym ramieniu, stojącą przy ceglanym parapecie, na złocistym tle, częściowo przysłoniętym czerwono-złotą, wzorzystą kotarą, pokrytą ornamentem akantowo-liściastym. Unoszą ją do góry dwa anioły z szeroko rozpostartymi skrzydłami. Jeden z nich – z prawej strony obrazu – ubrany jest w czerwoną szatę z zielonym kołnierzem i ma ciemnozielone skrzydła, zaś drugi – z lewej strony – ma zielony strój z czerwonym kołnierzem i złociste skrzydła wyodrębnione z tła czerwonym konturem.
Maryja, przedstawiona w półpostaci, ze spływającą na ramiona chustą na głowie, ubrana jest w ciemnozieloną suknię przepasaną wysoko w talii złotym paskiem i gruby niebieski płaszcz – podwinięty na prawym ramieniu – z widoczną miejscami czerwoną podszewką. Natomiast Dzieciątko, niemal całkowicie obnażone, ma zawieszone na szyi cztery czerwone paciorki nanizane na zieloną tasiemkę i przedzielone gałązką koralu. Palcami lewej ręki trzyma Ono białą chustkę, a w prawej rączce smoczek (tak zwaną sosulkę), w postaci białego, płóciennego woreczka, na którym siedzi niewielki ptaszek – szczygieł.
W 1601 r. prymas Stanisław Karnkowski, z uwagi na liczne łaski i cuda otrzymywane przez wiernych za przyczyną dębskiej Madonny, uznał ten obraz za cudowny (miraculosa), co potwierdził także arcybiskup gnieźnieński Gabriel Podoski w 1771 roku, a o rozwijającym się w Dębe kultem maryjnym świadczyły także przybywające tu pielgrzymki i liczne wota zawieszone wokół obrazu.
Obecnie postacie ukazane na obrazie – w królewskich koronach z kabłąkami spiętymi krzyżykami – w dużej części przykryte są srebrną, pozłacaną sukienką wykonaną współcześnie w miejsce poprzedniej, dziewiętnastowiecznej, skradzionej w 1996 roku.
W kręgu dzieł polskiego malarstwa gotyckiego obraz ten jest zjawiskiem odosobnionym, nie mającym analogii. Widoczne natomiast są w nim wpływy malarstwa czeskiego i włoskie źródła inspiracji. Jednak ze względu na cechy formalne, historycy sztuki powstanie tego dzieła przypisują nieznanej, średniowiecznej, prowincjonalnej pracowni malarskiej, działającej w połowie XV w. najprawdopodobniej w Kaliszu, a jeden z nich – Juliusz Antoni Chrościcki –
wysunął przypuszczenie, że: „realnym faktem stojącym u genezy fundacji obrazu musiała być choroba dziecka i jego uzdrowienie oraz akt podzięki rodziców za łaskę jego powrotu do zdrowia”.
Natomiast na temat okoliczności pojawienia się tego obrazu w Dębem ks. Alojzy Fridrich, jezuita, w trzecim tomie książki „Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce” (Kraków 1908) napisał – na podstawie wcześniejszej pracy o obrazach maryjnych autorstwa kapucyna Wacława z Sulgostowa – że: „jak mówi podanie, obraz ten znaleziony został na błotach w tej okolicy, przez młynarza, który dlań małą kapliczkę w ogrodzie swoim wystawił i w niej go umieścił. Tu zbierały się tłumy pobożnych zwłaszcza w czasie wiosennym od Wielkiejnocy aż do Zielonych Świąt i licznych doznawały cudów”.
Jest to jednak tylko legenda nie poparta jakimikolwiek dowodami i bardziej prawdopodobnym wydaje się, że obraz ufundowali piętnastowieczni właściciele wsi Dębe – Dębscy, być może – przyjmując słuszność propozycji wysuniętej przez J. A. Chrościckiego – w podziękowaniu Matce Bożej za jej wstawiennictwo u Boga i otrzymanie łaski powrotu do zdrowia jednego z ich synów – Piotra lub Jana, znanych ze źródeł pisanych.
